شهرستان طبس یکی از شهرستان‌های کویری استان خراسان جنوبی است. مرکز شهرستان شهر طبس، اولین شهر پهناور ایران است که بیشتر مورخان قدمت آن را به دوره هخامنشیان نسبت می‌دهند. این شهر یکی از شهرهای قدیمی و زیبای ایران است که به دلیل جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بی‌نظیری که دارد مقصد شگفت‌انگیزی برای گردشگران است.
در ادامه جاذبه‌های گردشگری شهر طبس را معرفی می‌کنیم و شما را با معجزات طبیعت در این شهر آشنا خواهیم کرد. امیدوارم که نهایت لذت را ببرید. حس فوق‌العاده‌ای که کویر به شما می‌دهد را در هیچ جای دیگر تجربه نخواهید کرد. شب را در کویر چادر بزنید، یک آتش کوچک بپا کنید و با دوستان دور آن بنشینید. دیدن آسمان کویر شما را به وجد خواهد آورد. جاذبه‌های کویر فوق‌العاده و شگفت‌انگیزند، فقط چشم بینا، نگاه متفاوت و درک عمیق‌تری می‌خواهند.
چشمه مرتضی علی طبس
چشمه مرتضی‌علی یکی از جاذبه‌های خارق‌العاده طبس، در ۲۵ کیلومتری شرق طبس و در دل رشته کوه شتری قرار دارد. چشمه‌های آب سرد و گرم زیادی از دیواره دره به داخل رودخانه جاری است. خاصیت عجیب آن این است که آب گرم از دیواره سمت راست و آب سرد از دیواره سمت چپ جاریست. آب گرم و سرد تا مسافت سیصد متر در مسیر رودخانه به صورت جدا از هم جریان دارند. این پدیده به علت غلظت بیشتر آب گرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد اتفاق می‌افتد.
چشمه مرتضی‌علی
در این منطقه و در دیواره دره حفره‌ها و کانال‌هایی وجود دارد که قدمت آن به دوران ساسانیان باز می‌گردد. حفره‌ها با نظم خاص و مهندسی حساب شده‌ای بنا شده است که به خانه گبر معروف است.
طاق شاه عباسی
در ادامه‌ی مسیر چشمه مرتضی علی، به طاق زیبای شاه عباسی می‌رسیم که بیش از هفتصد سال قدمت دارد. طاق شاه عباسی طبس، قدیمی‌ترین و بزرگترین سد قوسی جهان است. این بنا با شصت متر ارتفاع به مدت ۵۵۰ سال به عنوان بلندترین سد جهان شناخته می‌شد. سد شاه عباسی یک لقب دیگر هم دارد و آن نازک‌ترین سد جهان است. چرا که عرض تاج آن تنها یک متر است و از این رو نازک‌ترین سد جهان شناخته می‌شود.
طاق شاه عباسی
این سد که در روستای تاریخی خرو قرار دارد و یکی از شاهکارهای معماری در ایران محسوب می‌شود، در دوران حکومت صفویان به‌منظور جلوگیری از جاری شدن سیل در زمان بارش رگبارهای فصلی در منطقه ساخته شد. طاق شاه عباسی با وجود قدمت زیاد بعد از زلزله‌ی سال ۵۷ همچنان سرپا ایستاده و به همین شکلی که می‌بینید استوار است. این سد یکی از نمونه‌های عالی خلاقیت، دوراندیشی و سخت‌کوشی ایرانی است.
باغ گلشن طبس
باغ گلشن یکی از باغ‌های زیبای ایرانی است که آب جاری دائمی در آن جریان دارد. این باغ نه تنها در ایران بلکه شهرت جهانی دارد و کیفیت فوق‌العاده آب منطقه توانسته آبشارها و استخرهای طبیعی زیبایی پدید آورد. این باغ با زیبایی خیره کننده خود یکی از جاذبه‌های ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران هم هست.
باغ گلشن طبس
وجود چنین باغ سرسبزی در دل بیابان شگفت انگیز است و از آن به عنوان تاج محل کوچک یاد می‌شود و تنها باغ در کشورمان است که شکل مربعی دارد. طراحی این باغ بر اساس چهارباغ و بر گرفته از آیات قرآن در توصیف بهشت است که در آن ذکر شده که دو نهر همدیگر رو قطع می کنند.
کال جنی، دره جن‌ها طبس
کال جنی یا دره‌ی جن‌ها دره‌ای در شمال طبس است. این دره در امتداد خروجی قناتی در نزدیکی روستای ازمیغان واقع شده و ۳۵ کیلومتر با شهرستان طبس فاصله دارد. کال جنی دره‌ای زیبا و حیرت‌انگیز است که بومی‌ها آن را دره‌ی جن‌ها نامیده‌اند.
کال جنی طبس
در قدیم تصور بر این بوده که این دره محل زندگی ارواح و جن‌ها است. نقش و نگاره‌های روی دیواره‌های کال جنی بر اثر فرسایش آبی و بادی شکل گرفته اند. وجود تونل‌ها و خانه‌هایی بنام خانه گبرها در دل دیواره‌ها که برای سکنای زرتشتیان زمان خود ساخته شده از دیگر جدابیت‌های این دره است. کال جنی طبس در سال ۱۳۹۶ در فهرست آثار طبیعی-ملی ثبت شد.
کویر حلوان طبس
در حاشیه شرقی کویرحلوان روستایی به همین نام وجود دارد که نام کویر حلوان از آن گرفته شده است. روستا حلوان که خود یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر طبس به حساب می‌آید، روستایی است با خرمای مرغوب، بافتی کویری و برج‌های نگهبانی که قدمتی تاریخی دارند.
کویرحلوان طبس
فاصله این کویر از شهر طبس چیزی نزدیک به یک ساعت است. جاده آن از مسیری با چشم اندازهای بیابانی بسیار زیبا و چشم نواز می‌گذرد. علاوه بر چشم اندازهای ماسه‌ای کویر در اینجا می‌توانید باتلاق‌های نمکی و رسی را نیز مشاهده نمایید. اگر به کویرنوردی علاقه دارید و به دنبال پیاده‌روی با پای برهنه روی شن‌های داغ کویری هستید. همچنین دوست دارید یکی از بهترین کویرهای اطراف طبس را ببینید، کویر حلوان قطعا برای شما یک مکان ایده‌آل خواهد بود.
غار حلوان طبس
یکی از غارهای بسیار قدیمی در ۷۵ کیلومتری شمال غرب شهرستان طبس واقع شده است. به گونه ای که عمر سنگ‌های این غار یه ۱۶۰ میلیون سال قبل باز می‌گردد. همانطور که از نام غار حلوان برمی‌آید، این غار نیز یکی دیگر از جاذبه‌های روستای حلوان است.
غار حلوان
برای رسیدن به این غار می‌توانید ابتدا خودتان را به روستای حلوان برسانید. سپس با طی مسیری نزدیک به ۱۵ کیلومتر از طریق جاده خاکی خودتان را به غارحلوان برسانید. با توجه به این که در این غار بقایای زیادی از استخوان‌‌های حیواناتی همچون گوسفند، شتر، الاغ و پرندگان دیده می شود، به نظر می رسد این غار پناهگاه حیوانات درنده باشد.
برج‌های هادرباش، حافظ نخلستان‌های
یکی از گونه‌های اصلی گیاهی طبس نخل است و در طبس نخلستان‌های وسیع و بزرگی وجود دارد. در زمان‌های قدیم کشاورزان برای محافظت از نخلستان‌های خود در طبس اقدام به ساخت برج‌های بلندی می‌کردند. این برج‌ها هادرباش نام داشت و نقش یک برج مراقبتی را برای کشاورزان طبس ایفا می‌کرد.
برج‌های هادرباش
این برج‌ها از خشت و گل و در سه طبقه ساخته می‌شدند که طبقات آن به وسیله راه پله باریکی به یکدیگر متصل می‌شدند. هادر در گویش محلی به معنای مراقبت و مواظبت است. وظیفه این برج‌ها مراقبت از نخلستان‌ها در برابر حمله سارقین و حیوانات وحشی بوده است.
تخت عروس
یکی دیگر از جاذبه‌های بی‌نظیر طبس تخت عروس است. سنگ بزرگ سفید رنگی در وسط رودخانه قرار گرفته و آب در دو طرف آن جریان دارند. تخت عروس در روستای ازمیغان قرار گرفته است که جزو جاذبه‌های طبیعی طبس محسوب می‌شود. این رودخانه دارای آبی بسیار زلال و تمیز بوده که به زیبایی این منطقه افزوده است.
تخت عروس
رودخانه نمک طبس
رودخانه نمک یا کال نمک در شهر طبس جلوه‌ی بی نظیری از طبیعت است. برای این که بتوانید کال نمک در طبس که رودخانه‌ای نمکی است را ببینید، باید ابتدا از شهر طبس فاصله گرفته و به روستای محمدآباد برسید. زمانی که به این منطقه رسیدید تا چشمتان کار می کند، زمینی را مشاهده می کنید که جنس آن از نمک است.
رودخانه نمک طبس
نزدیک‌تر که می‌روید، بلورهای سفید و تخم مرغی شکل را مشاهده می‌کنید که با دقت و ظرافت بی‌نظیری کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. همانطور که می‌دانید طبیعت در هر حالتی که باشد زیبایی خودش را به رخ خواهد کشید. وجود یک رودخانه نمکین در میان بیابان‌های طبس آنقدر جذاب است که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.
دریاچه نمک خور
دریاچه خور بزرگترین دریاچه نمک فصلی ایران، که عمق نمک آن بعلت حرکت دایمی سفره‌های آب شور بسیار نازک است. این دریاچه از توابع خور و بیابانک در استان اصفهان است. اما در فاصله پنجاه کیلومتری طبس قرار دارد. به همین علت خیلی از افراد مسیر طبس را برای دسترسی به ان انتخاب می‌کنند.
دریاچه نمک خور
در دریاچه‌های نمک پدیده‌ای زیبا با ساختار چند ضلعی به صورت شبکه‌ای ایجاد می‌شود که در اصطلاح پلی‌گون یا چند ضلعی نام دارند. این پلی‌گون‌ها از جاذبه‌های دیداری دریاچه خور محسوب می‌شوند.
ارگ طبس یا کهن دژ
ارگ طبس که در تاریخ هزار ساله‌اش گاه از دست بیگانگان و گاه از خشم طبیعت بارها بر خود لرزیده، اما باز هم سر پا مانده و در زلزله سال ۵۷ نیز خود را حفظ کرده و شکوهش را به نمایش می‌گذارد. ناصرخسرو هم که هفده روزی مهمان ارگ طبس بوده در سفرنامه معروفش بارها از آن به نیکی یاد کرده است.
ارگ طبس یا کهن دژ
پیش از زلزله بزرگ سال ۵۷ پیرمردی در ارگ طبس زندگی می کرد. پس از وقوع زلزله از پیرمرد چیزی جز یک نام باقی نماند. اما سی سال بعد، در کاوش‌های مربوط به ارگ طبس، پیکر پیرمرد سالم از زیر خاک بیرون کشیده شد و همان جا در نزدیکی‌های ارگ طبس، اتاقک کوچکی به عنوان آرامگاه برایش در نظر گرفتند. در همان سال‌ها یعنی سال ۱۳۸۷ بود که ارگ طبس به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
جنگل سنو، جنگلی در دل کویر
در فاصله ۲۴ کیلومتری از شهر طبس چندین هکتار اراضی سرسبز به چشم می‌خورد که یکی از جاذبه‌های زیبای شهر طبس به شمار می‌آید. به گفته مردم محلی این جنگل سرسبز در گذشته بسیار بزرگتر بوده است. اما با مرور زمان و استفاده نادرست از منابع آن و همچنین کمبود آب بخش بزرگی از آن از بین رفته است. اما گفته می‌شود هنوز چیزی نزدیک به هشتصد گونه گیاهی در جنگل سنو یافت می‌شود.
جنگل سنو
برای رسیدن به جنگل سنو نیاز به آمادگی بدنی و مهارت‌های کوهنوردی دارید. چرا که راه ارتباطی‌ای وجود ندارد و تنها راه رسیدن به آن جاده صعب العبور به طول نه کیلومتر است که از روستای بیوک شما را به جنگل سنو می‌رساند.
چشمه معدنی دیگ رستم
چشمه معدنی دیگ رستم
در فاصله ۲۴۰ کیلومتری از طبس بعد از روستای نایبند و به فاصله ده کیلومتر به سمت راور، چشمه‌ای کوچک وجود داره که در آن آب گوگردی جریان دارد. درجه حرارات آن آنقدر بالاست که بیشتر از چند ثانیه نمی‌توان دست را در آن نگه داشت. درست در کنار این چشمه سبز و سوزان ، چشمه دیگری می‌جوشد که آب آن سفید رنگ و کاملا خنک است. به علت حرارت و املاحی که این آب دارد از آن برای رفع دردهای رماتیسمی و آب درمانی استفاده می‌کنند.
قلعه اسماعیلیان
قلعه اسماعیلیان یکی از مستحکم‌ترین دژهای زمان اسماعیلیان است. امروزه بخش‌های زیادی از این قلعه با وجود فرسایش و زلزله بزرگ این شهر، همچنان پابرجا مانده است. زمانی که اسماعیلیان بر طبس حاکم گشتند، شروع به ساختن قلعه‌هایی مستحکم بر فراز کوه‌ها کردند. این قلعه بر فراز کوهی در مجاورت روستای خراوان پایین قرار دارد.
قلعه اسماعیلیان
از بالای قلعه به هر سو که بنگری کوه است و کوه، و تنها چیزی که به چشم می‌آید روستاهای خراوان بالا و پایین است. این قلعه در ارتفاعات کوه شتری قرار گرفته است. چهار آب انبار درون قلعه وجود دارد که سالم‌‌ترین آن‌‌ها در بالاترین سطح کوه قرار دارد و تنها پوشش گنبدی آن در وسط از بین رفته است.
سد کریت طبس، با جنس سنگ آهک و ساروج
سد کریت با هفتصد سال قدمت مهمترین سد کریت جهان در زمان خود محسوب می‌شد که در فاصله ۴۲ کیلومتری شهر طبس و ۴۸ کیلومتری شرق روستای کریت قرار گرفته است. سد قدیمی کریت با مخزنی با حجم بیش از یک میلیون متر مکعب از قرون گذشته وظیفه تأمین آب روستاهای پایین دست را بر عهده داشت. از این رو در آبادانی و تأمین معشیت مردم منطقه سهم قابل توجهی داشته است.
سد کریت طبس
با توجه به تنوع مصالح به کار رفته و ساختار کلی بنا که در مرحله تعمیر بر روی آن انجام گرفته، می‌توان استنباط کرد که بند کریت متعلق به چند دوره زمانی مختلف است. حدود ۱۵۰ سال قبل چهار متر به ارتفاع بند افزوده شده این افزایش باعث جلوگیری از متروکه شدن این بند شده بود. یکی از ویژگی‌‌های منحصر به فرد بند قدیم که هنر سدسازی ایرانیان را به رخ می‌کشد، قوسی بودن بند است. سد کریت در سال ۱۳۷۹ به عنوان یک آثار باستانی مهم در آثار ملی به ثبت رسید.
قلعه طبس مسینا یادگاری از قبل از اسلام
سبک معماری بنای قلعه طبس نشان دهنده این است که این قلعه در یکی از دوره‌های گذشته بنا گردیده که تصور می‌شود در آن زمان اسلام به خراسان نرسیده بود. این قلعه به ماسینا نیز معروف است. شیب کوه از خارج به‌سوی قلعه به‌قدری کم بود که در موقع راه رفتن شخص احساس نمی‌کرد که از یک سربالایی بالا می‌رود.
قلعه طبس مسینا
در شرق، غرب و شمال قلعه فقط کوه وجود دارد و جز قله‌ها چیزی دیده نمی‌شود. در جنوب قلعه طبس جلگه‌ای بنام طبس وجود دارد. بعلت اینکه جلگه نزدیک به قلعه می‌باشد اسماعیلیان آن را قلعه طبس نام نهادند.
آستان مقدس امامزاده حسین بن موسی الکاظم (ع)
امامزاده حسین بن موسی الکاظم (ع)
امامزاده‌ای در شهر طبس وجود دارد به نام حسین بن موسی الکاظم که مورخان آن را از فرزندان امام کاظم می‌دانند. ایشان برادر هشتمین پیشوای شیعیان جهان هستند. با توجه به برخی از اسناد، زمان بنای اولیه مزار این امامزاده در قرن پنجم هجری بوده است. در سال ۱۳۵۷ این امام زاده در اثر زلزله به طور کلی ویران گردید اما پس از مدتی آستان قدس رضوی اقدام به بازسازی آن نمود. بارگاه امامزاده در وسط صحنی زیبا، وسیع و مملو از درختان نخل و گل‌های بهاری قرار دارد که آن را به یکی از زیباترین مکان‌های زیارتی ایران تبدیل نموده است.