چشمه مرتضی‌علی و طاق شاه‌عباسی از مناطق گردشگری شگفت‌انگیز استان خراسان جنوبی و از شاهکارهای خلقت در دل کویر ایران به حساب می‌آیند. چشمه مرتضی‌علی یکی از چشمه‌های بسیار زیبا و دیدنی با طبیعتی بکر است. این چشمه هر ساله شاهد بازدید هزاران گردشگر و زمین‌شناس داخلی و خارجی است. در یک طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آب گرم جریان دارد پدیده نادری که شاید در هیچ نقطه دیگر کشور فرصت تجربه آن را نداشته باشید.
در مسیر چشمه مرتضی‌علی به یکی دیگر از آثار باستانی شهرستان طبس با نام طاق شاه‌عباسی برخورد می‌کنیم. طاق شاه‌عباسی نازکترین و قدیمی‌ترین سد جهان است. در مطالعات زمین‌شناسی از این محدوده و قسمت‌هایی از کوه‌های شتری بعنوان بهشت زمین شناسی یاد می‌کنند. این چشمه در نزدیکی روستای ازمیغان قرار دارد.
ویژگی شگفت‌انگیز چشمه مرتضی‌علی و طاق شاه‌عباسی
بعد از عبور از پله‌ها در ابتدای مسیر چشمه مرتضی‌علی به فضای بازی که آب چشمه مانند جویبارهای کوچک در آن جاریست می‌رسید. کمی جلوتر دره شروع به خودنمایی می‌کند و دیواره‌های صخره‌ای بلند و بلندتر می‌شوند. در مسیر چشمه که حرکت می‌کنید زیبایی‌های بسیار زیادی وجود دارد که به تدریج در معرض دید قرار می‌گیرند.
خانههای گبر در دیواره‌های صخره‌ها
وقتی در مسیر چشمه مرتضی‌علی در حال حرکت هستید بر بلندای صخره‌هایی که دو طرف شما را احاطه کرده‌اند سوراخ‌هایی را می‌بینید که با نظمی خاص درون دیواره‌ها ایجاد شده‌اند و هر کدام با تونلی به یکدیگر راه دارند. این سوراخ ها که به خانه گبر معروف هستند، به دوران ساسانیان برمی‌گردد. قوس تونل‌‌های بالایی خانههای گبر همانند قوس‌‌های بناهای دوران ساسانیان است. نکته جالب این است که حفره‌ها با نظم و فاصله خاصی از هم به صورت دو تایی در بالا و پایین یکدیگر قرار گرفته اند. گفته می‌شود که حفره پایین محل ورود به خانه بوده است.
چشمه‌های آب گرم و سرد
پس از حدود ۳۵ دقیقه پیاده‌روی به منطقه‌ای می‌رسیم که چشمه‌های متعدد آب بویژه چند چشمه آب گرم و سرد قرار دارد. بزرگترین چشمه از درون حفره‌ای نشات می‌گیرد که به حمام یا چشمه مرتضی‌علی معروف شده است.
یکی از ویژگی‌های چشمه مرتضی‌علی جریان مجزای آب گرم و سرد در بستر این رودخانه است. آب گرم و سرد تا مسافت حدود سیصد متر با هم مخلوط نمی‌شوند. به طوری که در یک طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آب گرم جریان دارد. غلظت بیشتر آب گرم نسبت به آب سرد جاری در کف رودخانه موجب ایجاد این یک پدیده نادر و بسیار زیبا در این منطقه کویری شده است. اگر چشم دل باز کنیم، وجود این چشمه جوشان با دو نوع آب سرد و گرم کنار هم در دل کویر نشانه‌ای از خالق قدرتمند و بی‌همتاست که انسان متفکر را به تامل وا می‌دارد.
محل زندگی دکتر ماهی‌ها
خواص درمانی چشمه مرتضی‌علی
چشمه مرتضی‌علی طبس از مناطق طبیعی است که با داشتن چشمه‌های آب درمانی به لحاظ توریست درمانی مورد توجه ویژه است. گردشگران داخلی و خارجی از این مناطق که طبیعت زیبایی نیز دارد استقبال می‌کنند. درون آب چشمه املاح و مواد معدنی وجود دارد که شما با آب‌تنی درون این چشمه می‌توانید از خواص درمانی این املاح بهره‌مند شوید.
در میانه راه مناطقی که آب کمی عمیق‌تر می‌شود، به محل زندگی دکتر ماهی که از سلول‌های مرده پای شما تغذیه می‌کنند، می‌رسید. پاهای‌تان را بی‌حرکت نگه دارید و اجازه دهید که دکترها کارشان را انجام دهند.
طاق شاه‌عباسی
طاق شاه‌عباسی، نازکترین سد جهان
در ادامه مسیر چشمه مرتضی‌علی به سد یا طاق زیبای شاه‌عباسی برخورد می‌کنیم که در میان دو کوه نزدیک به هم ساخته شده. طاق شاه‌عباسی بنایی آجری است که در قسمت بالا و یا تاج آن سنگ به کار رفته است. سد شاه عباسی با سنگ نگاره‌های زیبایی از بز‌کوهی که بر روی آن حک شده، منظره‌ای بسیار چشم‌نواز خلق می‌کند.
قدمت این بنا به دوران صفویه باز می‌گردد. در واقع برخی اعتقاد دارند که این حکاکی یک نوع درخواست فراوانی آب، نعمت و زایندگی بوده است. برخی نیز بر این عقیده استوار هستند که این سنگ نگاره‌های بز کوهی در واقع فرشتگان نگهبان آب و افزایش آن و فراوانی نعمت می‌باشند. طاق شاه عباسی هفتصد سال پیش ساخته شده و در زمان شاه عباس این بنا مرمت شده و تاج سنگی به آن اضافه شده است.
بنای تاریخی طاق شاه عباسی ایران، سدی با شصت متر ارتفاع که قدیمی‌ترین و بزرگترین سد قوسی جهان است. این بنا به مدت پانصد و پنجا سال هم به عنوان بلندترین سد در جهان شناخته می‌شد. همچنین سد شاه عباسی نازکترین سد جهان است که به خاطر عرض تاج یک متری‌اش به این نام شناخته می‌شود.
نمای بالای طاق شاه‌عباسی
معماری طاق شاه‌عباسی
طاق شاه‌عباسی دارای معماری بس شگفت انگیزی است. از جالب‌ترین بخش‌های معماری این سد، طاق آن است که هنر طراحان و معماران قدیم ایران زمین است. آجرهای طاق این سد که به صورت شعاعی تا بدنه کوه امتداد یافته و دارای پهنای مشخصی نمی‌باشند در نوع خود قابل توجه هستند.
معماران ایرانی در زمان‌های گذشته از مقاومت شکلی بناها و مقاومت مصالح آگاهی لازم و کافی داشته‌‌آند. آن‌ها قسمت بالای سد را برای اینکه بتواند در برابر فشار آب مقاومت قابل قبولی داشته باشد، حالت قوسی درست کرده‌اند. با این کار آن‌ها توانسته‌اند پهنای بیشتری از دهانه دره را پوشش دهند. این راه حل که برای نگه داشتن آب در پشت سد به کار برده شده و آن هم در زمان‌های قدیم، نشان از هوش بالا و درک معماری سد سازی معماران ایران قدیم دارد. بازسازی‌های آخر این بنا به دستور شاه عباس انجام شده است.
مسیر دسترسی و امکانات رفاهی چشمه مرتضی‌علی
برای رسیدن به آب‌گرم مرتضی‌علی و طاق شاه‌عباسی باید از روستای خرو بگذرید. بعد وارد دهانه دره‌ای می‌شوید. روستای خرو یک روستای توریستی در بیست کیلومتری شرق طبس و دارای جاده آسفالته مناسب است. در روستای خرو نیز محل‌های اقامتی یک روزه و چند روزه مناسب وجود دارد. از روستای خرو تا ابتدای ورودی مجموعه تاریخی و طبیعی چشمه مرتضی علی با خودرو پنج دقیقه است. در محل، پارکینگ مناسبی نیز وجود دارد. سرویس بهداشتی مناسب و همچنین چشمه گوارای آب قنات قرار دارد.
باید حدود پنج کیلومتر پیاده‌روی کنید و در این مسیر گاه از خشکی و گاه از میان آب بگذرید. مسیر پیاده‌روی از داخل آب خواهد بود که بسته به بارندگی فصلی، عمق و شدت آب زیاد و کم است. بعد از حدود ۴۵ دقیقه پیاده روی خلاف جهت حرکت آبی که درون دره جاریست، به چشمه‌های گوناگون آب گرم می‌رسیم.
ابتدای مسیر چشمه مرتضی علی
بهترین زمان برای بازدید چشمه مرتضی‌علی و طاق شاه‌عباسی
به دلیل آب‌‌وهوای کویری این منطقه، شاید بهترین زمان برای سفر به شهر طبس و بازدید از چشمه مرتضی‌علی و طاق شاه‌عباسی اواخر پاییز، اواسط بهار و یا اوایل زمستان باشد. خصوصا فصل پاییز، چرا که در تابستان به علت گرمای طاقت‌فرسا ادامه مسیر کمی دشوار است. در اوایل بهار هم ممکن است جریان آب زیاد باشد و عبور از مسیر با مشکل روبرو شود.
چشمه مرتضی علی در بهار
توصیه‌هایی ضروری قبل باردید چشمه مرتضی‌علی و طاق شاه‌عباسی
- اکثر مسیر در آب طی می‌شود، بهتر است از کفش مناسب جهت عبور از درون آب و صخره‌ها استفاده شود.
- حتما یک دست لباس اضافی همراه خود داشته باشید تا اگر نیاز به تعویض لباس داشتید به مشکل برنخورید.
- بهتر است خوراکی‌های سالم و مقوی جهت مصرف در طول مسیر با خود به همراه داشته باشید.
- کوله‌پشتی کم‌حجم و سبکی هم با خودتان بردارید و داخلش را پر از تنقلات و آب کنید تا در جریان پیمایش تنگه گرسنه یا تشنه نشوید.
- این منطقه برای افراد سالمند، خردسال و افرادی که مشکلات جسمانی و حرکتی دارند خیلی مناسب نیست.